یکی از غلاتی که در ایران، به عنوان غذای اصلی بخش زیادی از مردم بوده و بیش از 600 هزار متر از زمین های کشاورزی را به خود اختصاص داده است، برنج می باشد. تولید برنج با کیفیت و مرغوب، نیازمند وجود دو فاکتور مهم آبیاری و کود مناسب است. استفاده از کود با کیفیت و مرغوب، ظرفیت تولید برنج را افزایش داده و در صورت عدم استفاده از کود یا زمان و مقدار نامناسب کوددهی، بهره وری این گیاه ارزشمند کاهش می یابد. در این مطلب، شما را با اهمیت کوددهی برنج، انواع کود برنج و مقدار و زمان مناسب برای انجام این کار آشنا می کنیم.
نحوه تشخیص کود مناسب برای برنج
همان طور که گفته شد، برنج نیز مانند سایر غلات و گیاهان، برای رشد و نمو، به املاح و مواد مغذی مانند ازت، آهن و غیره نیازمند است. لازم است تمامی کشاورزان، کود های مناسب برای تغذیه برنج را فراهم کرده و آن ها را در اختیار گیاه برنج قرار دهند. بهترین و مناسب ترین کود برای برنج، کودی با ساختار غنی می باشد که در آن مواد شیمیایی مضر وجود ندارد. به عبارت دیگر، لازم است برای تولید محصولی با کیفیت و مرغوب، برنامه کوددهی سالم و مناسبی داشت.
از این رو، لازم است از آغاز رشد برنج تا پایان این فرآیند و زمان برداشت محصول، کار کوددهی با کود ارگانیک و با کیفیت انجام شود تا کیفیت محصول افزایش یافته و برنجی مرغوب برداشت شود. دقت در این نکته ضروری است که، استفاده از کود های نامناسب و یا حاوی مواد شیمیایی نیز، موجب از بین رفتن محصول و یا کاهش کیفیت آن خواهد شد. از این رو می توان گفت، اولین و مهم ترین قدم برای تشخیص کود مناسب برنج، آزمایش خاک مزرعه است. به این ترتیب، قبل از استفاده از هر کودی، ابتدا وضعیت خاک مورد بررسی قرار گرفته تا اطلاعات لازم در مورد نیاز های خاک جمع آوری شود. زیرا، مزارع کشت برنج شبیه به هم نیستند و نمی توان بدون بررسی و آزمایش خاک، هیچ پیشنهادی در مورد ارائه کود مناسب برنج برای آن مزرعه داد.
انواع کود برنج
همان طور که گفته شد، تمام گیاهان و غلات از جمله برنج، در طی مراحل رشد خود، نیازمند عناصر و مواد مغذی مختلفی هستند که در صورت کمبود هر کدام از آن ها، آسیب های جدی به محصول قابل برداشت خواهد رسید. برخی از این مواد، گیاهان درشت مغذی یا ماکرو بوده و برخی دیگر، عناصر ریز مغذی یا میکرو هستند که با وجود نیاز کم گیاهان به آن ها، باز هم دریافت این نوع عناصر برای گیاهان ضروری و مهم است. انواع کود برنج بر اساس مواد مغذی مورد نیاز این گیاه، شامل موارد زیر می باشد:
کود فسفردار
فسفر، یکی از مهم ترین و اصلی ترین نیاز گیاه برنج بوده که در صورت کمبود آن، برنج پوک شده و تشکیل دانه نیز با تاخیر مواجه می شود. استفاده از فسفر، در مراحل ابتدایی رشد برنج بسیار مهم بوده و به رشد گیاه و تقویت آن کمک فراوانی می کند. هر چند PH خاک نیز، نقش مهمی در جذب و در دسترس قرار گرفتن فسفر دارد که لازم است میزان آن، کمتر از 6.5 باشد. کمبود فسفر در برنج، موجب توقف رشد، کاهش خوشه زنی و کاهش تعداد دانه ها شده و همچنین، به نازک شدن ساقه و گل ندادن گیاه نیز منجر می شود. لازم است در زمانی که سیستم ریشه برنج به طور کامل توسعه نیافته است، کود فسفر دار به آن اضافه شده تا سرعت فتوسنتز افزایش پیدا کرده و موجب بازدهی بالاتر شود.
کود آهن دار
نوع دیگری از کود برنج، کود های آهن دار هستند که بسیار مغذی و مفید بوده و مانع زرد شدن برگ ها و کاهش رشد گیاه می شوند. وجود آهن به ساخت کلروفیل بیشتر کمک کرده و مانع از بین رفتن و یا وارد شدن آسیب به محصول خواهد شد. همچنین این نوع کود، رشد علف های هرز را کاهش داده و از یخ زدگی گیاه در شرایط نا مناسب آب و هوایی نیز جلوگیری می کند.
کود گوگرد دار
این نوع کود برنج نیز، تاثیر فراوانی بر تقویت برنج داشته و از زرد شدن گیاه جلوگیری خواهد کرد. به همین دلیل، لازم است حتما کود های گوگرد دار برای برنج استفاده شده تا گیاه با آن تغذیه شود. همچنین، استفاده از کود گوگرد دار، از خشک شدن ریشه گیاه نیز جلوگیری کرده و اجازه ورود حشرات، بیماری ها، آفات برنج و باکتری ها را به گیاه نخواهد داد. میزان پروتئین گیاهی نیز با استفاده از این نوع کود برنج افزایش یافته که لازم است برای به دست آوردن این نتیجه، میزان استفاده از کود گوگرد دار، کنترل شده و متعادل باشد.
کود هیومیک اسید
هیومیک اسید، نوعی کود مغذی و مفید و حاوی املاح مهم فراوانی است که به شکل موثری، سلامت گیاه را تامین کرده و اجازه از بین رفتن محصول را نخواهد داد. هر چند استفاده از این نوع کود برنج، باید به شکل برنامه ریزی شده ای صورت گیرد، تا نتایج مطلوبی کسب شود. استفاده از کود هیومیک اسید برای برنج، به شکل محلول پاشی و آبیاری گیاه بوده و اثرات آن، تا مدت های بسیاری روی خاک و گیاه باقی می ماند.
کود ازت
کود ازت نیز برای افزایش طول بوته، تعداد خوشه و افزایش عملکرد در واحد سطح بسیار موثر بوده و گیاه برنج نیز برای تولید تعداد مناسب خوشه، به این عنصر مغذی نیاز دارد. مهم ترین زمان برای استفاده از کود ازت، دو تا سه هفته پس از کشت گیاه بوده که اغلب کشاورزان، پیش از غرقاب کردن مزرعه از آن استفاده می کنند. از آن جایی که کمبود ازت یکی از مشکلات رایج در زمینه تولید برنج است، استفاده از این کود در جریان کشت برنج، بسیار مهم و ضروری است. کمبود ازت در برخی موارد مانند توسعه خوشه بسیار مشخص است که ساقه های بلند و نازک و رنگ پریدگی برگ های برنج، از نشانه های آن است.
کود کلسیم دار
وجود کلسیم به سلامت شاخ و برگ گیاهان و غلات کمک کرده و موجب رشد بیشتر آن ها می شود. علائم کمبود کلسیم، اغلب روی برگ های جوان ظاهر شده و بعد از آن، به ریشه های کوتاه تر و قهوه ای تیره می رسد. عدم وجود کلسیم در برنج، عملکرد ریشه را دچار اختلال کرده و موجب کمبود آهن نیز می گردد. لازم است در صورت مشاهده علائم گفته شده در برنج، بهترین و مناسب ترین کود کلسیم دار را برای محصول انتخاب نمایید.
زمان و مقدار کوددهی
همان طور که گفته شد، تغذیه برنج با استفاده از کود های مناسب و مغذی، راهی سریع برای رفع کمبود مواد لازم و تقویت عملکرد گیاهان و غلات است. یکی از عوامل مهم و اساسی در تعیین میزان کارایی زراعی کود مخصوص برنج، زمان و مقدار مصرف کود است. لازم است تمامی روش های کوددهی و مسائل مربوط به آن، با یک سیستم مدیریت آبیاری صحیح و اصولی، برای بهینه سازی جذب مواد مغذی برای عملکرد بهتر انجام شود. اغلب کشاورزان برای کوددهی برنج، ابتدا و قبل از شروع کاشت و آماده سازی زمین برای کشت برنج، خاک را با استفاده از کود، غنی کرده و در مرحله خوشه دهی نیز، کود را به صورت تغذیه برگی استفاده می کنند. به طور مثال، استفاده از کود های ازت به دلیل حلال نبودن در آب و شسته نشدن در زمان آبیاری، در زمان نشا بسیار مناسب می باشد.