خاک سالم یکی از مهمترین عوامل در جهت افزایش بهره وری و میزان کشت محصولات مختلف است. از طرفی آلودگی خاک می تواند در طی زمان موجب آلودگی آب های زیرزمینی، آلودگی هوا و به طور کلی آلودگی کره زمین شود. بنابراین فرایند اصلاح خاک اهمیت بالایی داشته و باید مورد توجه قرار بگیرد. ما در این مطلب قصد داریم به تعریف اصلاح خاک پرداخته و روش های مختلف برای این کار را به شما معرفی کنیم، پس تا پایان همراه ما باشید.
اصلاح خاک چیست؟
همه ما می دانیم که فعالیت های بشر علاوه بر فواید زیادی که دارد، مضرات و آسیب های زیادی را به طبیعت وارد می کند. تولید مواد شیمیایی مضر می تواند منجر به تغییر بافت و ساختار خاک شده و در نتیجه منجر به تخریب زمین می شوند. آلوده شدن خاک نه تنها می تواند مانع از افزایش تولیدات کشاورزی شود بلکه می تواند به عنوان مانعی بر سر راه توسعه و پیشرفت شهری، اقتصادی، اجتماعی و غیره محسوب شود. اینجا است که فرایند اصلاح خاک معنا و ضرورت پیدا می کند.
در تعریف اصلاح خاک می توان گفت به اقداماتی که برای بهبود رشد گیاهان بر روی خاک انجام می شود، اصلاح خاک می گویند. در این فرایند مواد آلی و بیولوژیکی خاص، کود های دامی، کمپوست ها و غیره به خاک اضافه می شوند تا بتوانند ساختار خاک را تغییر دهند. برای انجام روش های مختلف بهبود خاک، باید ابتدا بافت و نوع خاک را شناسایی کرد. کشور های مختلف خاک های متفاوتی دارند. مثلا اغلب مناطق کشور ما ایران دارای خاک شور و قلیایی هستند.
بافت خاک نیز می تواند در تعیین روش های مختلف برای اصلاح خاک موثر باشد. خاک ها دارای بافت سبک یا سنگین هستند. بافت خاک می تواند بر روی عواملی مانند میزان جذب و نگهداری آب، سرعت حرکت آب و میزان حاصلخیزی خاک تاثیر بگذارد. به طور کلی می توان گفت اصلاح خاک فرایند بسیار مهمی بوده که می تواند میزان کشت و برداشت محصولات مختلف را تحت الشعاع خود قرار دهد. بنابراین کشاورزان برای داشتن محصولات بیشتر و با کیفیت تر باید به این مسئله توجه زیادی داشته باشند.
روش های اصلاح خاک
برای بهبود کیفیت خاک می توان از روش ها و مواد مختلفی استفاده کرد. انتخاب نوع روش اصلاح خاک به جنس و نوع خاک بستگی دارد. به عبارت دیگر روشی که برای اصلاح خاک قلیایی مورد استفاده قرار می گیرد با روش اصلاح خاک شور، سنگین و یا سبک متفاوت خواهد بود. بنابراین باید در قدم اول به شناخت و تشخیص نوع خاک در منطقه و مزرعه مورد نظر پرداخت. بعد از شناخت نوع خاک می توان از میان روش های مختلف، بهترین و مناسب ترین آن ها را انتخاب کرد. در ادامه به بیان چند مورد از روش های اصلاح انواع خاک خواهیم پرداخت.
اصلاح خاک سنگین
بهتر است بدانید خاک سنگین خاکی است که مقدار زیادی رس در آن وجود دارد. خاک سنگین جزء خاک های سخت محسوب می شود. نفوذپذیری این مدل از خاک ها بسیار کم بوده و مشکل عمده آن ها تشکیل سله است. چنانچه مزرعه شما دارای خاک سنگین است، برای بهبود کیفیت خاک باید از مواد آلی استفاده کنید. استفاده از این مواد باعث می شود در قدم اول نفوذ پذیری خاک های سنگین بیشتر شود. استفاده از کود های هیومیک اسید نیز برای بهبود ساختار خاک های سنگین پیشنهاد می شود. چرا که استفاده از کود هیومیک اسید باعث ایجاد منافذ در دل خاک شده و میزان نفوذپذیری آب را در خاک سنگین افزایش می دهد.
اصلاح خاک آهکی و قلیایی
همانطور که در ابتدا گفتیم اغلب مناطق ایران دارای خاک شور و قلیایی هستند. خاک های قلیایی قادر به جذب عناصر مهم و مفید موجود در خاک نیستند. حتی اگر عناصر مهمی مانند فسفر، آهن، روی، منگنز و غیره در خاک به مقدار زیادی وجود داشته باشند، خاک قلیایی نمی تواند آن ها را جذب کرده و به گیاه منتقل کند. رفع مشکل این مدل از خاک ها بسیار دشوار بوده و باید در طی چند دوره مختلف و با استفاده از کود ها و مواد مختلفی انجام شود. یک اقدام مهم برای اصلاح خاک آهکی و قلیایی، کاهش PH خاک است. برای این کار باید از کود هایی مانند کود گوگرد، اسید فسفریک و غیره به صورت دوره ای استفاده کرد.
اصلاح خاک شور
میزان شوری خاک را با عبارت EC نشان می دهند و برای تشخیص این میزان از خاک نمونه برداری می کنند. دلایل مختلفی باعث شوری آب در یک منطقه می شود. از جمله این دلایل می توان به آبیاری با آب شور، عدم زهکشی مناسب، استفاده زیاد از کود های شیمیایی، از بین رفتن پوشش گیاهی و غیره اشاره کرد. مهمترین و موثرترین اقدام برای اصلاح خاک شور، غرق آب یا آبیاری سنگین است. با این کار به شستشوی خاک پرداخته و املاح سنگین و زیادی که در خاک هستند به همراه آب خارج می شوند. البته خاک شویی باید در طی مدت 2 تا 6 ماه انجام شده و به طور مداوم تکرار شود.
به عبارت دیگر با یکبار انجام خاک شویی و غرق آب کردن زمین نمی توان انتظار داشت شوری خاک از بین برود. همچنین برای بهبود کیفیت خاک شور باید زهکشی مناسبی برای زمین ایجاد کرد. تمامی املاحی که از طریق شستشوی خاک از زمین خارج شدند، ممکن است بعد از مدتی دوباره به سطح خاک برگردند. بنابراین باید زهکشی مناسبی برای خاک ایجاد کرد تا از برگشت دوباره این مواد به خاک جلوگیری شود. روش دیگر برای اصلاح خاک شور، استفاده از کود های مناسب است. معمولا از کود هایی مانند کود گوگرد و سالترید برای این منظور استفاده می کنند.
اصلاح خاک رسی
تمامی خاک ها از قسمت زیادی شن و رس تشکیل شده اند. شن و رس موجود در خاک باید با هم متناسب باشند. در غیر این صورت باید خاک را اصلاح کرد. زمانی که مقدار رس موجود در خاک زیاد باشد، می توان از روش های مختلف اقدام به اصلاح خاک رسی کرد. با افزودن مقدار مناسبی از شن می توان زهکشی مناسب را در این خاک ها ایجاد کرد. افزودن کمپوست هم می تواند باعث بهبود بافت خاک و کاهش تراکم آن شود. با اضافه کردن این دو ماده می توانید خاک رس را به خاکی بسیار مناسب برای رشد گیاهان تبدیل کنید.
اصلاح خاک شنی
وجود شن زیاد در خاک هم می تواند مشکل ساز باشد و کیفیت خاک را کاهش دهد. زمانی که شن موجود در خاک زیاد است، باید ابتدا مقداری خاک رس به آن اضافه کنید تا نسبت رس و شن با هم متعادل شوند. از طرفی برای اصلاح خاک شنی و افزایش میزان مواد مغذی در خاک شنی، باید مقداری کود پوسیده دامی به آن اضافه کرد. افزودن کمپوست همیشه می تواند راه حلی بسیار مناسب برای افزایش مواد مغذی و بهبود ساختار خاک ها باشد. کمپوست می تواند مواد آلی و معدنی خاک را تجزیه کرده و مواد مورد نیاز برای رشد گیاه را تولید کند. همچنین افزودن کمپوست منجر به تنظیم و یا افزایش PH خاک نیز خواهد شد.
اصلاح کننده های خاک
برای انجام این فرایند، باید از مواد اصلاح کننده استفاده کرد. مواد اصلاح کننده موادی هستند که در صورت مخلوط شدن با خاک ساختار و ویژگی های خاک را تغییر می دهند و به دو دسته اصلاح کننده های ارگانیک و غیر ارگانیک تقسیم می شوند. اصلاح کننده های ارگانیک معمولا از بقایای بدن موجودات زنده تشکیل می شوند. کمپوست، پسماند های طبیعی، علوفه های خشک شده، کود حیوانی و غیره از جمله اصلاح کننده های ارگانیک هستند.
این دسته از اصلاح کننده ها منجر به افزایش مواد آلی موجود در خاک شده و در طی زمان باعث بهبود هوادهی خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب و مواد غذایی در خاک می شوند. ولی اصلاح کننده های غیر ارگانیک شامل مواد معدنی مفید برای گیاه هستند. از جمله اصلاح کننده های غیر ارگانیک می توان به پرلیت، شن و ماسه اشاره کرد. استفاده از اصلاح کننده های خاک مزیت های زیادی دارد که در ادامه به صورت موردی آن ها را بیان خواهیم کرد.
- بهبود و افزایش میزان نفوذ پذیری خاک خصوصا در خاک های سنگین
- بهبود میزان تهویه خاک ها
- بهبود بافت و ساختار خاک ها
- حفظ بیشتر رطوبت در خاک ها
مزایای اصلاح خاک
همانطور که تاکنون متوجه شدید، اصلاح خاک فرایندی بسیار مهم و موثر برای بهبود ساختار خاک است. بهبود ساختار خاک می تواند منجر به افزایش مواد غذایی در خاک شده و در نتیجه رشد گیاهان بیشتر خواهد شد. زمانی که خاک منطقه یا مزرعه مورد نظر خود را اصلاح کردید، متوجه خواهید شد که حتی در صورت کم آبی باز هم گیاهان شما بهتر و سریع تر رشد خواهند کرد.
به دلیل این که مواد غذایی بیشتر در زمان متناسب به ریشه گیاهان می رسد. به علاوه این فرایند می تواند باعث مقاومت بیشتر گیاهان در برابر بیماری ها شود. زمانی که ساختار خاک خوب باشد، می تواند مواد مغذی را به اندازه کافی به گیاه برساند. گیاه در صورت دریافت این مواد می تواند با بیماری ها، قارچ ها و غیره مبارزه کنند. در این صورت محصولات کشاورزی کمتر دچار آفت خواهند شد.