شوری خاک یکی از دغدغه های اصلی کشاورزان و باغداران است. شوری خاک روی رشد گیاهان و درخت ها تاثیر منفی دارد و باعث می شود آن طور که باید گیاه رشد نکند. به همین دلیل یکی از مهم ترین عوامل کاهش تولیدات کشاورزی را شور بودن خاک می دانند. یکی از اقدامات مهمی که می توان برای افزایش تولید محصول و عملکرد بهتر گیاهان انجام داد، اصلاح خاک شور است. از آن جایی که ایران از جمله کشورهایی است که در معرض تهدید شوری خاک قرار دارد، کشاورزان باید به بهبود خاک اهمیت دهند و در صدد رفع این مشکل بر بیایند تا بتوانند محصولات کشاورزی را خود را افزایش دهند. در این مطلب قصد داریم در مورد روش های اصلاح خاک شور صحبت کنیم و راه حل هایی در این زمینه به شما ارائه دهیم.
شوری خاک چیست؟
خاک زمانی شور می شود که نمک های قابل حل و عناصر معدنی محلول در آب در خاک جمع شوند. در این صورت خاک نمی تواند مواد غذایی و آب را جذب کند و آن را به گیاه برساند. شوری خاک بسته به نوع گیاه، مرحله رشد، شرایط اقلیمی و نوع خاک متفاوت خواهد بود. املاحی که معمولا باعث می شوند تا خاک شور شود، کاتیون هایی همچون منیزیم، کلسیم، پتاسیم و آنیون هایی مانند بی کربنات، سولفات، نیترات و کلرید هستند. بیشترین املاح در خاک های شور کلرید سدیم، سولفات منیزیم و سولفات سدیم هستند که باید با روش های مختلف اصلاح خاک شور این املاح را کاهش داد و عناصر ایجاد کننده شوری خاک را از برطرف کرد. تنها در این صورت است که گیاهان و محصولات می توانند به خوبی رشد کنند و عملکرد خوبی داشته باشند.
بهترین روش های اصلاح خاک شور
در این قسمت چند مورد از بهترین روش هایی که می توان به واسطه آن خاک های شور را اصلاح کرد را برای شما عنوان می کنیم:
1. آبشویی
یکی از بهترین روش ها برای اصلاح کردن خاک شور، آب شویی است. با شستشوی نمک های اضافی و حفظ تعادل نمک می توان این خاک را اصلاح کرد. این امر تنها با تامین آب کافی برای شستشوی نمک در زیر ناحیه ریشه و نه در ذخایر آب زیرزمینی حاصل خواهد شد. از آب شویی می توان برای کاهش نمک های داخل خاک استفاده کرد. برای این کار می توانید به اندازه کافی آب کم نمک به سطح خاک اضافه کنید تا نمک های خاک در آن حل شوند و به زیر ناحیه ریشه منتقل شوند. آب باید نسبتا عاری از نمک به خصوص نمک های سدیمی باشد. در این خصوص آزمایش آب می تواند سطح املاح آب را تعیین کند تا بتوانید از آب مناسبی در این روش برای حل مشکل استفاده کنید.
اصلا خاک شور به روش آبشویی بیشتر برای خاک هایی تاثیر دارد که ساختار و زهکشی داخلی خوبی دارند. برای شستشوی خاک بسیار شور، ممکن است نیاز باشد تا حداقل 122 سانتی متر از خاک را آبیاری کنید. بهتر است آزمایشی برای تعیین میزان آب مورد نیاز برای اصلح خاک های شور انجام دهید. پس از آبشویی خاک باید دوباره مورد آزمایش و بررسی قرار گیرد تا مشخص شود که آیا به اندازه کافی شسته شده است یا خیر. خاک های بسیار شور باید چندین بار شسته شوند تا آب به خوبی از آن تخلیه شود. در این جا ممکن است زهکشی یک مشکل باشد؛ اگر آب نتواند به خاک نفوذ کند، املاح را نمی توان حل کرد و از خاک خارج کرد.
2. دوباره آبیاری کوتاه
یکی دیگر از روش های اصلاح خاک شور دوباره آبیاری کوتاه است. منظور از دوباره آبیاری کوتاه این است که فاصله بین دو آبیاری زراعی مد نظر را کمتر در نظر بگیرند و زود به زود آبیاری کنند. در این صورت غلظت محلول در خاک افزایشی نخواهد داشت و خاک شور هم اصلاح می شود.
3. استفاده از کودهای مخصوص
یکی از روش های بسیار خوب برای اصلاح خاک های شور، استفاده از کودهای مخصوص است که در ادامه چند مورد از آن ها را به شما معرفی می کنیم:
1. اصلاح خاک شور با اسید و گوگرد
اسید، با کربنات کلسیم خاک ترکیب می شود و کلرید کلسیم یا همان گچ را تولید می کند. گوگرد هم با اکسیده شدن در خاک، سولفوریک را تولید می کند. پس توجه داشته باشید که اسید سولفوریک و دی اکسید گوگرد به علت خورندگی شدیدی که دارند، نباید از لوله های فلزی و کانال های سیمانی عبور کنند. چرا ک باعث ایجاد خسارت در تجهیزات آبیاری می شوند. گوگرد به علت تولید غبار بهتر است به صورت محلولی از ترکیب آب و کود گوگرد پودری استفاده شود و یا از کود گوگرد گرانوله استفاده کنید. اسید و گوگرد می توانند PH خاک را در ناحیه رشد ریشه گیاهان کاهش دهد و قابلیت جذب فسفر، روی و منگنز و آهن را در گیاهان افزایش دهد.
2. اصلاح خاک شور با کلرید کلسیم
کلرید کلسیم نسبت به گچ حلالیت زیادی دارد و به علت شستشوی سریع آن و همچنین کاهش غلظت املاح در خاک های غیر آهکی، می تواند بعد از اصلاح خاک شور سدیمی، باعث تشکیل سله شود. بنابراین بهتر است کلسیم کلرید و گچ را با یک دیگر مخلوط کنید و از آن برای اصلاح خاک شور استفاده کنید.
4. آبیاری به روش نوین
در حال حاضر پیشرفت های زیادی در امر آبیاری نوین صورت گرفته، بنابراین دیگر نیازی نیست نگران خاک های شور باشید. در واقع شما با آبیاری نوین دیگر نیازی به اصلاح خاک نخواهید داشت. شما می توانید با روش های نوینی همچون آبیاری قطره ای و بارانی خاک شور را اصلاح کنید. چنین خاکی تاثیرات مثبت و فوق العاده ای در رشد گیاهان دارد.
5. اضافه کردن ژیپس
اضافه کردن ژیپس (سنگ گچ) یکی دیگر از روش های اصلاح خاک شور و قلیایی است. در این روش می توان ژیپس را به کربنات و بی کربنات سدیم را به سولفات تبدیل کرد که با این روش شوری خاک کاهش خواهد یافت. برای چند هکتار زمین شما به چند تن ژیپس نیاز خواهید داشت. خاک هم باید از قبل مرطوب باشد تا ژیپس با آن به خوبی مخلوط شود.
6. کاهش تبخیر از سطح خاک
یکی از راه های موثر در کاهش شوری خاک، کاهش میزان تبخیر آب از سطح خاک است. این موضوع نه تنها که باعث می شود رطوبت در خاک حفظ شود، از انتقال نمک از لایه های زیرین خاک به ناحیه رشد ریشه هم جلوگیری خواهد شد. در ضمن در کشاورزی آبیاری باید کاملا متعادل باشد و از آبیاری بیش از اندازه هم باید پرهیز کنید. مگر این که هدف از شستشو خاک، شستن نمک های خاک باشد.
7. کشت گیاهان مقاوم به شوری
یکی از کارهایی که می توانید برای اصلاح خاک شور انجام دهید این است که در این خاک ها گیاهان مقاوم به شوری کشت کنید مانند: چغندر، ذرت های خوشه ای، جو، یونجه، شبدر، پنبه و غیره از جمله این گیاهان هستند. در ضمن بهتر است در خاک های شور زمانی که گیاه در حالت خواب به سر می برد، با استفاده از آبیاری های سنگین نمک های خاک را از دسترسی ریشه ها دور کرد.
8. استفاده از سیستم آبیاری مناسب
در نهایت می رسیم به یکی از آخرین راهکارهای اصلاح خاک شور که استفاده از سیستم های آبیاری مناسب است. شما می توانید با استفاده از روش های مختلف آبیاری مانند آبیاری کرتی، به تسطیح صحیح زمین بپردازید. در این صورت از ایجاد پشته های نمک در خاک جلوگیری خواهد شد.