هر گیاهی برای کاشت و رشد نیاز به خاک متفاوت و مخصوص به خود دارد. هر فردی که می خواهد اقدام به کاشت گیاهان مختلف کند، باید به نیازهای گیاهان توجه کند و به اصلاح خاک متناسب با شرایط گیاه بپردازد. قبل از سرمایه گذاری در یک زمین برای کاشت، ابتدا باید سنجش PH خاک را انجام داد. در این مطلب قصد داریم در مورد روش های اصلاح خاک آهکی و قلیایی بپردازیم، پس تا پایان مطلب ما را همراهی کنید.
خاک قلیایی چیست؟
قبل از این که بخواهیم در مورد روش های اصلاح خاک های قلیایی و آهکی صحبت کنیم، در نظر داریم تا هر کدام از انوع خاک را به شما معرفی کنیم و بگوییم که چه خصوصیاتی دارند. برای تعریف خاک قلیایی ابتدا باید مفهوم PH خاک را تعریف کنیم. میزان PH خاک در واقع سطح اسیدیته ای است که خاک دارد. مقیاس PH هم از صفر تا 14 است. اگر PH بین صفر و 7 باشد، خاک اسیدی است و اگر PH بین تا 14 باشد، خاک قلیایی است. PH 7 هم به معنای خاک خنثی است.
اگر PH خاک بین 6.5 تا 7.5 باشد، برای بیشتر گیاهان مطلوب حساب می شود. در واقع PH خاک بر جذب مقدار مواد مغذی موجود در خاک از ریشه های گیاه موثر خواهد بود. هر چقدر خاک بیشتر اسیدی یا قلیایی باشد، مواد مغذی کمتری به گیاه می رسد. خاک قلیایی نسبت به خاک اسیدی استعداد کمتری برای پرورش گیاه دارد اما گیاهانی هم هستند که قابلیت کاشت در خاک های قلیایی را دارند. اما در کل نیابد سطح PH خاک برای پرورش گیاهان، بیشتر از 7.5 تا 8 باشد. به همین دلیل است که از روش های مختلف برای کاهش PH خاک جهت خنثی کردن آن استفاده می کنند که در ادامه شما را با این روش ها آشنا می کنیم.
خاک آهکی چیست؟
زمانی که در خاک کلسیم کربنات زیادی وجود داشته باشد، در لایه ها پایین تر خاک، عملیات کربناته شدن صورت می گیرد از این جهت میزان آن در این نوع خاک ها زیاد خواهد شد در نتیجه به این خاک، خاک آهکی می گویند. اغلب این خاک ها در مناطق خشک و مکان هایی که رطوبت به اندازه کافی وجود ندارد، به وجود می آید. زمانی که خاک ها بیشتر از 10 درصد در خود آهک داشته باشند، میزان قلیایی و رسوب نمودن یون هایی همچون فسفات افزایش می یاد. این موضوع باعث می شود تا گیاهان به خوبی رشد نکنند. به همین دلیل است که از روش های مختلف برای اصلاح خاک آهکی و قلیایی استفاده می کنند.
روش های اصلاح خاک های آهکی و قلیایی
برای این که بتوان خاک های قلیایی را اصلاح کرد باید سطح نیتروژن خاک را به واسطه کمپوست، کود یا مواد غذایی ارگانیک زیاد کنید تا به تدریج PH خاک کاهش یابد. برای این کار می توانید از روش های زیر استفاده کنید.
- از کودهای به خصوصی مانند کودهای نیتروژن دار که حاوی آمونیوم یا اوره هستند، استفاده کنید. این کودها می توانند شرایط اسیدی خاک را حفظ کنند اما نمی توانند به تنهایی و به صورت چشمگیر PH خاک را کاهش دهند.
- آمونیوم موجود در این محصولات در خاک می تواند واکنش نشان دهد تا PH کاهش یابد. با این حال توجه داشته باشید که بسیاری از محصولات کودی مانند سولفات پتاسیم و گچ به طور موثر نمی توانند PH خاک را کاهش دهند.
- پیت ماس و برخی از مواد آلی دیگر مانند سوزن کاج منبع بسیار خوبی از کربن آلی هستند و می توانند برای کاهش PH خاک مناسب باشند. اما این مواد هم بسیار کند عمل می کنند و ممکن است برای ایجاد تغییرات بزرگ در کاهش PH خاک خیلی مناسب نباشند.
- PH خاک را می توان با افزودن گوگرد عنصری، سولفات آلومینیوم یا اسید سولفوریک کاهش داد. اسید سولفوریک بسیار سریع عمل می کند اما ممکن است خطرناک باشد. به همین دلیل به باغبان های خانگی خیلی توصیه نمی شود اما استفاده از کود گوگردی بسیار رایج است.
- یکی از معایب خاک های قلیایی بلوکه شدن و از دسترس خارج شدن برخی از عناصر غذایی به خصوص ریز مغذی هایی همچون روی و آهن است. این دو عنصر ریز مغذی با وجود این که گیاهان به مقدار کمی از آن ها نیاز دارند، اما وجودشان در رشد و باردهی گیاه بسیار موثر است. به نحوی که کمبود روی در درختان و گیاهان زراعی سبب سوختگی جوانه راسی، کند شدن رشد رویشی خواهد شد. علاوه بر آن باعث عدم تلقیح گل ها و باروری می شود و کمبود آهن در گیاهان باعث کاهش سبزی برگ و فتوسنتز می شود. در این صورت کمبود این دو عنصر باید تامین شود تا گیاه کاشته شده بتوانند رشد خوب و موثری داشته باشند.
روش های اصلاح خاک آهکی
یکی از ویژگی های منفی خاک همان طور که پیش تر به آن اشاره کردیم، بیش از حد اسیدی بودن یا آهکی بودن آن است. برای پایین آوردن PH خاک که معمولا بیشتر از یک واحد هم انجام نمی شود، می توان با اقدام به تامین عناصر غذایی در خاک آهکی آن را اصلاح کرد. از آن جایی که خاک های آهکی خاک های حاصل خیزی نیستند بهتر است به غیر از عنصر کلسیم برای برطرف کردن کمبود عناصر غذایی، یک برنامه ریزی دقیق برای آن ها در نظر بگیرید. استفاده از ترکیباتی که در آن ها کودهای پوسیده دامی به همراه کودهای جذب سریع وجود دارد، قبل از کاشت نهال و یا در زمان کاشت نهال می تواند برای رفع کمبود غذایی درختان در سال های اولیه رشد بسیار مناسب باشد.
البته به این نکته توجه کنید که استفاده از کودهای کبوتر چون میزان آهک در آن ها بالا است، اشتباه است. اما کودهای گوسفندی جزء بهترین کودها برای خاک های آهکی هستند. کود های مرغی هم جزء آن دسته از کودهایی هستند که در خود مقداری آهک دارند و باید در استفاده از آن ها به افزایش خاصیت قلیایی خاک هم توجه کرد. حتما به نتیجه آزمایش خاک توجه کنید و در طول سال هایمتمادی عناصر غذایی مورد نیاز درخت ها را به صورت محلول، خاکی و یا آبی به آن بیافزایید. بعد از تحلیل و بررسی نتیجه آزمایش خاک باید در نظر داشته باشید که اگر عنصری در خاک وجود داشت اما در برگ درختان کمبود آن دیده می شود، این موضوع یعنی درخت به عنصر دسترسی کافی ندارد و بهتر است محلول پاشی را شروع کنید.
روش اصلاح خاک آهکی بدون مواد شیمیایی و به صورت ارگانیک
برای اصلاح خاک آهکی می توانید در هر هکتار زمین، دو تن گوگرد معدنی و حدود 20 تن کود دامی را به شکل یک نواخت روی خاک بپاشید. بعد هم آب را در زمین جاری کنید و در آبیاری زمین 120 لیتر هوکر استفاده کیند. بعد از گذشت 10 روز هم می توانید دوباره زمین را آبیاری کنید و آن را شخم کنید.
اصلاح بافت خاک
اگر بافت خاک بافت خوب و صحیحی نداشته باشید، احتمال این که به خاک قلیایی و آهکی تبدیل شود، زیاد است. ممکن است در خاک های قلیایی میزان نفوذ آب و یا ماندگاری آب در خاک پایین باشد. این یکی از بزرگترین ایرادات بزرگ در کاشت درختان محسوب می شود. این موضوع باعث می شود دوره آبیاری باغ توسط باغدار کوتاه شود.
از بین بردن لایه سخت سخت و غیر قابل نفوذ
مشکل بزرگی که خاک های آهکی دارند، وجود لایه سخت آهکی در عمق خاک است که با توجه به عمق این لایه و همچنین عمق ریشه درختان در صورت نیاز باید این لایه سخت را شکست و از بین برد. با پروفیل گیری از خاک می توانید از وجود و یا عدم وجود لایه های سخت در عمق فعالیت ریشه درخت باخبر شوید و در صورت امکان با انجام عملیات خاک ورزی (شخم زدن) این لایه را درهم شکسته و آن را از بین ببرید.
استفاده از اسیدهای آلی و کودهای اسیدی
با استفاده از اسیدهای آلی همچون هیومیک اسید می توان علاوه بر کاهش اسیدیته خاک، نیازهای غذایی گیاهان کاشته شده را تامین کرد و سبب افزایش مقاومت آن ها در برابر ابتلا به آفات و بیماری ها شد. همچنین استفاده از اسید های عالی برخی کودها مانند فرم آمونیوم کود ازته که دارای کاتیون هیدروژن هستند، میزان اسیدیته خاک های قلیایی را کاهش داد.
استفاده از کودهای گوگردی خالص و یا گوگرد پلاس
یکی از عناصر غذایی مورد نیاز درختان و گیاهان زراعی گوگرد است که برای تامین عنصر گوگرد در خاک و همچنین کاهش PH در خاک های قلیایی می توان از کودهای گوگردی استفاده کرد. گوگرد در خاک با برخورد به رطوبت و همچنین باکتری های تیوباسیلوس، تجزیه می شود و کاتیون هیدروژن را در خاک آزاد می کند که در نهایت منجر به کاهش PH خاک و اصلاح خاک آهکی می شود.
نوع دیگری از گوگرد هم وجود دارد به آن گوگرد پلاس می گویند. به این معنا که سورسی از باکتری تیوباسیلوس به این ترکیب گوگردی اضافه می شود و پس از استفاده در خاک و برخورد با رطوبت باکتری به سرعت فعالیت خود را آغاز می کند و باعث می شود PH خاک پایین بیاید. استفاده از گوگرد پلاس بیشتر برای خاک هایی توصیه می شود که درصد مواد آلی آن در خاک پایین است.