اگر در حیطه‌ی کشاورزی فعالیت می‌کنید حتما می‌دانید که کاهش یا افزایش pH خاک کشاورزی می‌تواند مستقیم یا حتی غیر مستقیم بر روی رشد گیاهان تاثیر بگذارد. هر نوع گیاهی می‌تواند در محدوده ی pH خاصی رشد کند. یعنی اگر میزان pH کم یا زیادتر از حد مطلوب گیاه باشد، تاثیر مستقیمی بر روی سلامت و عملکرد گیاهانتان خواهد گذاشت.
در این مقاله می‌خواهیم به چگونگیِ افزایش PH خاک و اصلاح خاک بپردازیم. برای اینکه بدانید آیا نیاز است که برای افزایش pH خاک کشاورزی اقدام کنید یا خیر؛ ابتدا بایدpH خاک را اندازه گیری کنید. سپس با توجه به نتیجه‌ی آزمایش، اقدام به اصلاح آن کنید. پس بهتر است در مورد اهمیت اندازه گیری pH خاک و همچنین راه‌های اندازه گیری و اصلاح خاک بیشتر بدانید. در ادامه، تمامی این موارد را بررسی خواهیم کرد.
اهمیت اندازه‌گیری pH خاک
کاهش یا افزایش pH خاک کشاورزی اهمیت بسیاری دارد. پس باید حتما آن را اندازه گیری کنید. از این حیث اهمیت اندازه گیری PH خاک شامل موارد زیر است:
- تاثیر بر رشد گیاهان: کاهش یا افزایش pH خاک به طور مستقیم بر رشد و توسعه گیاهان تأثیر می‌گذارد. برخی از گیاهان به خاک اسیدی (pH پایینتر از 7) و برخی دیگر به خاک بازی (pH بالاتر از 7) نیاز دارند. اندازه‌گیری pH خاک به ما کمک می‌کند تا بفهمیم آیا خاک مناسب برای رشد محصولات کشاورزی مورد نظر است یا نیاز به اصلاح دارد.
- تاثیر بر فعالیت میکروب‌ها: pH خاک تأثیر قابل توجهی بر فعالیت میکروب‌ها در خاک دارد. میکروب‌ها در فرایندهای مختلفی مانند تجزیه مواد آلی، تثبیت عناصر غذایی و تولید مواد شیمیایی مفید در خاک نقش دارند. با اندازه‌گیری pH خاک، می‌توانیم مطمئن شویم که شرایط pH خاک برای فعالیت بهینه میکروب‌ها فراهم است. و در صورت نیاز pH خاک را کاهش را افزایش دهیم.
- تاثیر بر مصرف کود: اندازه‌گیری pH خاک همچنین در مدیریت و بهینه‌سازی مصرف کودها و اصلاح کننده‌های خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در pH خاک‌های اسیدی، کودهایی که عملکرد بهتری در شرایط قلیایی دارند، ممکن است کمتر بهره‌وری داشته باشند و بخشی از آن‌ها با خاک واکنش ناخواسته ایجاد کنند. برعکس، در pH خاک بازی، عملکرد برخی کودها که در شرایط اسیدی بهتر است، کاهش می‌یابد. بنابراین، با اندازه‌گیری pH خاک، می‌توان به طور دقیق‌تر نیازهای خاک به کودها را تعیین و در مصرف آن‌ها بهینه عمل کرد.
تاثیرات مضرات پایین بودن pH خاک
پایین بودن pH خاک به معنای اسیدی بودن آن است. کاهش pH خاک یا همان اسیدی بودن خاک، می‌تواند به مشکلاتی که در ادامه ذکر می‌کنیم منجر شود:
- کمبود مواد معدنی در گیاهان: اکثر گیاهان کشاورزی به خاک با pH نیمه‌اسیدی تا نیمه‌قلیایی (pH حدود 6 تا 7) نیاز دارند. اما در خاک اسیدی (pH پایینتر از 6)، عناصر غذایی مهم مانند فسفر، کلسیم و منگنز به صورت غیرقابل جذب می شوند. این موضوع می‌تواند رشد و توسعه گیاه را محدود کرده و باعث کمبود عناصر غذایی شود. با این اوصاف pH خاک تأثیر مستقیمی بر قابلیت جذب و دسترسی گیاهان به عناصر غذایی دارد. در pH خاک‌های اسیدی، عناصری مانند فسفر، پتاسیم و کلسیم به طور عمومی کمتر قابل جذب هستند. همچنین، در pH خاک بازی، عناصری مانند آهن، منگنز و روی به طور عمومی کمتر قابل جذب هستند. از این رو با اندازه‌گیری pH خاک، می‌توانیم نیازهای گیاهان به عناصر غذایی را تعیین کرده و اصلاحات مناسب را انجام دهید.
- کاهش فعالیت میکروبی: میکروب‌ها در خاک نقش مهمی در فرایندهای زیستی انجام می‌دهند. خاک اسیدی می‌تواند فعالیت میکروبی را کاهش دهد و در نتیجه تجزیه و تخریب مواد آلی را کُند کند. این امر می‌تواند به کاهش بهره‌وری خاک و کاهش تأمین عناصر غذایی برای گیاهان منجر شود.
- افزایش سمیت فلزات سنگین در pH خاک پایین: pH خاک می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر میزان توکسیسیته فلزات سنگین داشته باشد. در pH خاک بازی، فلزات سنگین ممکن است بیشتر جذب شوند و میزان توکسیسیته آن‌ها برای گیاهان و محصولات کشاورزی افزایش یابد. با اندازه‌گیری pH خاک، می‌توانیم در صورت لزوم اقداماتی را برای کاهش توکسیسیته فلزات سنگین انجام دهیم.
- کاهش خاک ورزی: کاهش pH خاک می‌تواند منجر به کاهش خاک ورزی (شخم پذیری) شود. این امر می‌تواند باعث از بین رفتن ساختار خاک، افزایش جریان آب و تخریب سیستم ریشه گیاهان شود. در چنین شرایطی نیاز به افزایش pH خاک داریم.
- کاهش تنوع زیستی: خاک اسیدی می‌تواند تنوع زیستی خاک را کاهش دهد. برخی از میکروارگانیسم‌ها و حشرات مفید در خاک نمی‌توانند در شرایط اسیدی به خوبی زندگی کنند. این می‌تواند به کاهش تنوع زیستی و کنترل طبیعی آفات منجر شود.
چرا خاک اسیدی می‌شود؟
خاک ممکن است به دلایل مختلفی اسیدی شود. برخی از عوامل که می‌توانند منجر به اسیدی شدن خاک شوند عبارتند از:
- نمک‌های آلی: حضور نمک‌های آلی مانند هیدروژن سولفات و هیدروژن کلرید در خاک می‌تواند باعث اسیدی شدن آن شود. این نمک‌ها به عنوان منبع هیدروژن یون (H+) عمل می‌کنند که منجر به کاهش pH می‌شود.
- فرآیندهای طبیعی: برخی از فرآیندهای طبیعی می‌توانند باعث اسیدی شدن خاک شوند. به عنوان مثال، تجزیه مواد آلی توسط میکروب‌ها می‌تواند اسیدیته را افزایش داده و pH خاک را کاهش دهد.
- اثر فعالیت گیاهان: برخی گیاهان می‌توانند به عنوان منبع اسیدیته در خاک عمل کنند. به طور معمول، گیاهانی که در خاک اسیدی رشد می‌کنند، اسیدیته خاک را بیشتر می‌کنند.
- آب و هوا: رطوبت، بارش و تغییرات هواشناسی می‌توانند نقش مهمی در اسیدی شدن خاک ایفا کنند. به عنوان مثال، بارش‌های با pH پایین می‌توانند به خاک اسیدیته بیشتری بدهند.
- آلودگی محیطی: آلودگی هوا و آب می‌تواند باعث اسیدی شدن خاک شود. انتشار گازهای اسیدی مانند دی‌اکسید گوگرد (SO2) و اکسید نیتروژن (NOx) ناشی از فعالیت‌های صنعتی و حمل و نقل می‌تواند با بارش باران، به خاک منتقل شده و باعث اسیدی شدن آن شود.
مهم است بدانید که اسیدی شدن خاک می‌تواند نتیجه رفتار این عوامل به صورت تک تک یا ترکیبی باشد. برای تشخیص دقیق علت اسیدی شدن خاک و اقدامات اصلاحی، توصیه می‌شود با استفاده از آزمایشات و تحلیل خاک و مشاوره از کارشناسان مورد نظرتان، وضعیت خاک را بررسی کنید.
افزایش pH خاک و اصلاح خاک اسیدی
برای افزایش pH خاک و اصلاح خاک اسیدی، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
کاشت گیاهان علوفه‌ای
گیاهانی مانند تربچه، آفتابگردان، شبدر و یونجه قادر به افزایش pH خاک هستند. این گیاهان از طریق ریشه‌هایشان مواد قلیایی مانند کربنات کلسیم را به خاک اضافه می‌کنند و باعث افزایش pH می‌شوند.
استفاده از آهک
آهک (کربنات کلسیم) یک ماده با خاصیت قلیایی است و می‌تواند به خاک اسیدی اضافه شود تا pH را افزایش دهد. قبل از افزودن آهک، بهتر است با توجه به نوع خاک و نیازهای خاک، مقدار و زمان اعمال آهک را تعیین کنید. با افزودن مواد آلکالین مانند آهک به خاک اسیدی، می‌توان pH را افزایش داد. با این کار، اسیدیته خاک کاهش می‌یابد و pH به مقدار مطلوب نزدیک می‌شود. اما باید توجه داشت که این روش به موقتی است و ممکن است نیاز به تکرار داشته باشد.
افزودن آهن سولفات
اگر خاک شما از کمبود آهن رنج می‌برد و در عین حال اسیدی است، با افزودن آهن سولفات می‌توانید آن را بهبود ببخشید. آهن سولفات باعث افزایش pH خاک و همچنین تأمین آهن برای گیاهان می‌شود.
استفاده از خاک‌های قلیایی برای افزایش pH خاک
می‌توانید خاک‌های قلیایی مانند خاک لیمونیت را به خاک اسیدی اضافه کنید تا pH را افزایش دهید. این روش معمولاً موقتی است و ممکن است به مرور زمان نیاز به تکرار داشته باشد.
استفاده از کودهای خاک اسیدی
برخی از کودهای خاک اسیدی می‌توانند به عنوان منبع عناصر غذایی و همچنین به اصلاح pH خاک مورد استفاده قرار بگیرند. برای مثال، سولفات آهن و سولفات آلومینیوم که از طریق اکسیداسیون با فلزات قرار گرفته و pH خاک را کاهش می‌دهند.
استفاده از مواد آلی
افزودن مواد آلی مانند کودهای ارگانیک (کود کمپوست، کود حیوانی و …) به خاک می‌تواند باعث افزایش pH شود. این مواد آلی ظرفیت جذب آب را توسط خاک افزایش می‌دهند و باعث تعادل pH می‌شوند.
آبیاری با آب قلیایی برای افزایش pH خاک
در برخی موارد، آب آلکالین ممکن است به عنوان منبع آلکالین برای اصلاح pH خاک استفاده شود. آبیاری با آبی که دارای pH قلیایی است، می‌تواند باعث افزایش pH خاک شود.
نتیجه‌گیری
به طور کلی، اندازه‌گیری pH خاک به کشاورزان کمک می‌کند تا شرایط خاک را برای رشد و توسعه بهتر محصولات کشاورزی بهینه‌سازی کنند، فعالیت میکروب‌ها را تنظیم کنند، دسترسی گیاهان به عناصر غذایی را تسهیل کنند و میزان توکسیسیته فلزات سنگین را کاهش دهند. کاهش pH خاک به معنای اسیدی شدن خاک است. عوامل مختلفی مانند نمک‌ها آلی، فرآیندهای طبیعی، اثر فعالیت گیاهان، آب و هوا، آلودگی محیطی و… می‌توانند باعث کاهش pH خاک شوند. اما راه حل‌هایی نیز برای اصلاح خاک اسیدی وجود دارندپیش تر به ان ها اشاره کردیم، مانند کشت گیاهان علوفه‌ای، استفاده از خاک‌های قلیایی و… . با توجه به مضرات پایین بودن pH خاک، بهتر است حتما نسبت به اصلاح و افزایش pH خاک کشاورزی اقدام کنید.